Zorgeloze anticonceptie met de spiraal: kies wat bij jouw cyclus past

Twijfel je tussen een koper- of hormoonspiraal (zoals Mirena)? Je leest helder hoe een spiraaltje werkt, wat je kunt verwachten bij het plaatsen, hoe snel je beschermd bent en welke bijwerkingen normaal zijn, plus tips om de draadjes te checken en alarmsignalen te herkennen. Ook ontdek je wanneer je ‘m laat vervangen, hoe snel je weer vruchtbaar bent na verwijderen en wanneer een koperspiraal als noodanticonceptie kan.

Wat is een spiraaltje en hoe werkt het

Een spiraaltje is een klein T-vormig staafje dat in je baarmoeder wordt geplaatst om zwangerschap te voorkomen. Er zijn twee soorten: het koperspiraaltje en het hormoonspiraaltje (zoals Mirena). Een koperspiraal geeft continu een beetje koper af, waardoor zaadcellen minder goed bewegen en een eicel niet bevrucht raakt; bovendien maakt het de baarmoeder minder ontvankelijk voor innesteling. Een hormoonspiraal geeft dagelijks een lage dosis levonorgestrel (een progestageen) af, waardoor het baarmoederslijmvlies dunner wordt en het slijm in je baarmoedermond dikker, zodat zaadcellen er nauwelijks doorheen komen; soms onderdrukt het ook je eisprong. Beide varianten zijn zeer betrouwbaar (meer dan 99%) en werken langdurig: een koperspiraal meestal 5 tot 10 jaar, een hormoonspiraal vaak 5 tot 8 jaar, afhankelijk van het type.

Bescherming start bij een koperspiraal direct na plaatsing; bij een hormoonspiraal ben je direct beschermd als het binnen 7 dagen na het begin van je menstruatie wordt geplaatst, anders gebruik je de eerste 7 dagen een condoom. Het spiraaltje zit in je baarmoeder, met twee dunne draadjes die net door je baarmoedermond steken zodat je zelf kunt voelen of het nog goed zit. Je voelt het spiraaltje normaal niet, je partner meestal ook niet. Het beschermt niet tegen soa’s. Na plaatsing kun je even krampen of wat bloedverlies hebben, dat trekt meestal snel weg.

Soorten: koperspiraal VS hormoonspiraal (Mirena)

Onderstaande tabel zet de belangrijkste verschillen tussen de koperspiraal en de hormoonspiraal (Mirena) op een rij, zodat je snel ziet wat bij jou past.

Kort samengevat: kies een koperspiraal als je hormoonvrij wilt en directe, langdurige bescherming zoekt; kies Mirena als je juist minder bloedverlies en de allerlaagste kans op zwangerschap wilt. Beide zijn zeer betrouwbaar-de beste keuze hangt af van jouw lijf en voorkeuren.

Een koperspiraal bevat geen hormonen en geeft kleine hoeveelheden koper af die zaadcellen remmen en innesteling minder waarschijnlijk maken. Het werkt direct na plaatsing en gaat, afhankelijk van het type, 5 tot 10 jaar mee. Je menstruatie kan wat heviger en pijnlijker zijn, vooral in de eerste maanden. De hormoonspiraal (zoals Mirena) geeft lokaal een lage dosis levonorgestrel af, waardoor het slijm in je baarmoedermond dikker wordt en je baarmoederslijmvlies dunner; soms remt het ook je eisprong.

Dit kan je menstruatie lichter of zelfs afwezig maken en helpt vaak tegen menstruatiepijn. Mirena beschermt doorgaans 5 tot 8 jaar en werkt meteen als het binnen 7 dagen na het begin van je menstruatie wordt geplaatst. Je keuze hangt vooral af van wel of geen hormonen en je menstruatieklachten.

Betrouwbaarheid en bescherming: hoe snel werkt het

Een spiraaltje is een van de meest betrouwbare vormen van anticonceptie: je kans op zwangerschap is kleiner dan 1% per jaar. Een koperspiraal werkt meteen na plaatsing, ook als noodanticonceptie tot vijf dagen na onbeschermde seks. Een hormoonspiraal (zoals Mirena) beschermt direct als het binnen zeven dagen na het begin van je menstruatie wordt geplaatst; gebeurt het op een ander moment in je cyclus, gebruik je de eerste zeven dagen een condoom.

De betrouwbaarheid blijft jarenlang hoog zolang je spiraal goed op zijn plek zit. Je controleert dat door af en toe de draadjes bij je baarmoedermond te voelen en een controleafspraak na plaatsing na te komen. Let op: een spiraal beschermt niet tegen soa’s, dus condooms blijven daarbij belangrijk.

Plaatsing in het lichaam: positie en draadjes controleren

Een spiraaltje zit hoog in je baarmoeder, met de T-vormige armpjes uitgespreid net onder de fundus (de bovenkant). Twee dunne draadjes steken via je baarmoedermond in je vagina, zodat je zelf kunt checken of het goed ligt. Voel na je menstruatie met schone vingers voorzichtig bij je baarmoedermond: je hoort twee zachte, dunne draadjes te voelen, geen hard plastic deel. Veranderde lengte van de draadjes, geen draadjes voelen of juist het onderste stukje van het spiraaltje voelen kan wijzen op verschuiven of (deels) eruit zakken.

In dat geval gebruik je tijdelijk een condoom en maak je een afspraak voor controle, vaak met een echo. In de eerste maanden kan je lichaam nog wennen; krampen of een hevige menstruatie vergroten soms de kans op verplaatsen. Je partner voelt normaal alleen zachte draadjes; zo nodig kan de zorgverlener ze iets korter knippen.

[TIP] Tip: Controleer maandelijks de draadjes; bel arts bij verandering of pijn.

Spiraaltje laten plaatsen: voorbereiding, ingreep en nazorg

Voor je een spiraaltje laat plaatsen kies je samen met je zorgverlener tussen koper of hormoon (bijv. Mirena), check je of je niet zwanger bent en plan je het liefst rond of vlak na je menstruatie. Neem een uur vooraf een pijnstiller zoals ibuprofen als je die mag gebruiken, eet licht en regel eventueel vervoer omdat je duizelig kunt zijn. De ingreep duurt meestal 10-15 minuten: er wordt een eendenbek ingebracht, je baarmoederhals wordt schoongemaakt en opgemeten, daarna schuift de arts het spiraaltje via een dun buisje naar binnen en knipt de draadjes op lengte; soms volgt een echo.

Je kunt krampen voelen die lijken op hevige menstruatiepijn. Na plaatsing zijn lichte krampen en wat bloedverlies normaal; gebruik zo nodig paracetamol of ibuprofen, neem rust en vermijd de eerste dagen een menstruatiecup of tampons. Seks mag zodra het comfortabel voelt; een koperspiraal beschermt direct, een hormoonspiraal is direct veilig als hij binnen 7 dagen na menstruatiestart is geplaatst, anders gebruik je 7 dagen een condoom. Plan een controle na 4-6 weken en neem eerder contact op bij hevige pijn, koorts, stinkende afscheiding of als je geen draadjes meer voelt.

Wanneer laten plaatsen en door wie (huisarts of gynaecoloog)

Je laat een spiraaltje idealiter plaatsen tijdens of kort na je menstruatie: de baarmoedermond staat dan iets open en je weet zeker dat je niet zwanger bent. Het kan echter op elk moment in je cyclus, zolang zwangerschap is uitgesloten. Na een bevalling kies je meestal voor plaatsing na 4-6 weken; na een abortus of miskraam kan het vaak direct. Heb je onbeschermde seks gehad, dan werkt een koperspiraal als noodanticonceptie tot vijf dagen erna.

In Nederland plaatsen veel huisartsen spiraaltjes; in België gebeurt het vaak bij de gynaecoloog, al doen sommige huisartsen het ook. Je wordt meestal naar de gynaecoloog verwezen bij een eerder lastige plaatsing, afwijkende baarmoedervorm of vleesbomen. Bij verhoogd soa-risico hoort een chlamydiatest vooraf of bij plaatsing.

De plaatsing: stappen, pijn/verdoving en mogelijke risico’s

Bij de plaatsing lig je met een eendenbek in je vagina zodat de baarmoedermond zichtbaar is. De zorgverlener desinfecteert, meet de diepte van je baarmoeder met een dun staafje en schuift het spiraaltje via een inbrengbuisje naar binnen, waarna de armpjes openklappen en de draadjes op lengte worden geknipt; soms volgt een echo-check. Je kunt krampen voelen die lijken op hevige menstruatiepijn. Een pijnstiller vooraf helpt vaak; zo nodig kan lokale verdoving van de baarmoedermond (lidocaïne) of een kleine prik worden gegeven.

Kortdurende duizeligheid of flauwvallen (vasovagale reactie) kan voorkomen. Zeldzame risico’s zijn een perforatie van de baarmoederwand (zeer zeldzaam), infectie in de eerste weken bij onderliggende soa en het (deels) uitzakken van het spiraaltje, vooral in de eerste maanden. Lichte krampen en wat bloedverlies na afloop zijn normaal.

Eerste weken: krampen, bloedverlies, seks en tampons, controleafspraak

De eerste dagen kun je krampen voelen zoals bij een stevige menstruatie; een ontstekingsremmer zoals ibuprofen of naproxen helpt vaak als je die mag gebruiken. Lichte bloeding of spotting is normaal; bij een hormoonspiraal kan dat onregelmatig zijn tot 3-6 maanden, bij een koperspiraal zijn menstruaties vaak tijdelijk heviger. Seks kan zodra het comfortabel voelt; een koperspiraal beschermt direct, bij een hormoonspiraal gebruik je de eerste 7 dagen een condoom tenzij plaatsing binnen 7 dagen na je menstruatiestart was.

Gebruik in het begin liever maandverband; tampons kunnen na een paar dagen, een menstruatiecup stel je bij voorkeur 4-6 weken uit. Plan een controle na 4-6 weken en voel tussendoor de draadjes. Neem eerder contact op bij hevige pijn, koorts, stinkende afscheiding of geen draadjes voelen.

[TIP] Tip: Neem pijnstiller vooraf, breng maandverband mee, plan rust en controleer touwtjes.

Leven met een spiraaltje: menstruatie, bijwerkingen en alarmsignalen

Met een spiraaltje leef je meestal zoals je gewend bent: sporten, tampons of een cup gebruiken en seks kunnen gewoon zodra het comfortabel voelt. Je menstruatie verandert vaak wel. Met een koperspiraal zijn bloedverlies en krampen in de eerste maanden vaak heviger en duren je menstruaties soms langer. Met een hormoonspiraal (zoals Mirena) heb je juist vaak minder bloedverlies, meer spotting in het begin en soms helemaal geen menstruaties meer. Mogelijke bijwerkingen zijn in de aanloopperiode krampen, onregelmatig bloedverlies en bij een hormoonspiraal tijdelijk hoofdpijn, gevoelige borsten, puistjes of stemmingsschommelingen; die nemen meestal af.

Je spiraal beschermt niet tegen soa’s, dus condooms blijven belangrijk als je risico loopt. Check na je menstruatie kort de draadjes. Bel je zorgverlener bij alarmsignalen: hevige of aanhoudende buikpijn, koorts, stinkende afscheiding, extreem bloedverlies, pijn bij seks, niet of juist veel langer voelbare draadjes, of als je denkt zwanger te zijn (positieve test of typische klachten). Zeldzaam, maar mogelijk, zijn een infectie in de eerste weken of verplaatsen/uitzakken van het spiraaltje.

Menstruatie en bloedverlies: wat is normaal (koper VS Mirena)

Met een koperspiraal blijft je cyclus gewoon doorgaan en kun je vooral in de eerste 3-6 maanden meer en langere bloedingen hebben, met soms stolseltjes en stevigere krampen. Daarna stabiliseert het meestal, maar je menstruatie blijft vaak wat heviger dan zonder spiraal. Met een hormoonspiraal (zoals Mirena) is het patroon anders: in de eerste maanden juist vaker spotting en onregelmatig bloedverlies, daarna meestal kortere en lichtere menstruaties; bij een deel blijft je menstruatie uiteindelijk helemaal weg, wat normaal en veilig is.

Milde buikpijn en wisselend bloedverlies horen bij de gewenningsfase. Neem contact op als je extreem hevig bloedt, plots veel meer pijn hebt dan normaal of je je echt ziek voelt.

Bijwerkingen en klachten: wat kun je verwachten en wanneer je belt

De eerste weken tot maanden kun je krampen, spotting en onregelmatig bloedverlies hebben; met een koperspiraal vaak wat heviger menstrueren, met een hormoonspiraal meestal juist lichter met tussentijds bloedverlies. Bij een hormoonspiraal kun je tijdelijk hoofdpijn, puistjes, gevoelige borsten of stemmingswisselingen merken; dit zakt vaak binnen 3-6 maanden. Soms ontstaat een goedaardige eierstokcyste die meestal vanzelf verdwijnt.

Je belt als je hevige of aanhoudende buikpijn hebt, koorts, stinkende of geelgroene afscheiding, extreem bloedverlies, pijn bij seks, niet of juist veel langer voelbare draadjes, of als je denkt zwanger te zijn. Plots scherpe pijn aan één kant of flauwvallen is spoed. Heb je hinderlijke klachten die niet afnemen, laat je spiraal dan extra controleren.

Spiraal zit niet goed of is uitgewerkt: symptomen, zwanger met spiraal en wat je doet

Als je spiraal niet goed zit, merk je dat vaak aan draadjes die je ineens niet meer of juist veel langer/korter voelt, een partner die hard plastic voelt, nieuwe of hevige krampen en afwijkend (meer of juist onregelmatig) bloedverlies; stinkende afscheiding of koorts kan op een infectie wijzen. Een spiraal die is uitgewerkt geeft meestal geen duidelijke klachten, daarom let je op de einddatum (globaal Mirena 5-8 jaar, koper 5-10 jaar); je oude menstruatiepatroon kan terugkeren.

Twijfel je, gebruik dan condooms en maak snel een controle-afspraak voor onderzoek of echo. Had je recent onbeschermde seks sinds het mis kan zitten, bespreek noodanticonceptie. Denk je dat je zwanger bent, doe een test; bij positief meteen bellen. Vaak wordt het spiraaltje dan verwijderd als de draadjes zichtbaar zijn. Eenzijdige heftige buikpijn of schouderpijn kan op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap wijzen: spoed.

[TIP] Tip: Controleer maandelijks draadjes, noteer menstruatieveranderingen, bel arts bij alarmsymptomen.

Verwijderen, vervangen en kinderwens

Een spiraaltje verwijderen is meestal een snelle handeling: je zorgverlener pakt de draadjes vast met een tangetje en trekt rustig, waarna de armpjes inklappen en het spiraal eruit glijdt. Je kunt wat krampen of kort bloedverlies hebben, maar de meeste mensen zijn binnen minuten klaar. Lukt het niet omdat de draadjes niet zichtbaar zijn, dan is een echo of een instrumentje nodig; zelden is een kleine ingreep in het ziekenhuis nodig. Vervangen kan direct in dezelfde afspraak, waardoor je beschermd blijft. Let op de houdbaarheid: een hormoonspiraal zoals Mirena werkt doorgaans tot 8 jaar, veel koperspiralen 5 tot 10 jaar afhankelijk van het type.

Na verwijderen keert je vruchtbaarheid snel terug: je kunt in je eerstvolgende cyclus al zwanger worden. Wil je (nog) niet zwanger worden, gebruik dan meteen een andere methode; stap je over op een nieuw hormoonspiraal buiten de eerste 7 dagen van je menstruatie, gebruik dan 7 dagen een condoom. Het is normaal dat je cyclus zich in de weken erna herpakt; na een hormoonspiraal kun je tijdelijk weer meer of onregelmatig bloedverlies hebben. Samengevat: verwijderen en vervangen zijn laagdrempelig, en je hebt de regie over je kinderwens.

Geldigheidsduur: hoe lang blijven Mirena en koperspiraal zitten

Een hormoonspiraal zoals Mirena beschermt doorgaans tot 8 jaar tegen zwangerschap; voor de behandeling van hevig menstrueel bloedverlies wordt meestal 5 jaar aangehouden. Een koperspiraal gaat, afhankelijk van het type, 5 tot 10 jaar mee (bijvoorbeeld 5 jaar voor sommige Flexi-T-modellen en tot 10 jaar voor T-Safe). Na de maximale termijn neemt de betrouwbaarheid af en laat je het spiraaltje vervangen.

Laat in je zorgdossier of op je spiraalkaartje de plaatsingsdatum en einddatum noteren en zet een reminder in je agenda. Ben je 45+ bij plaatsing, dan kun je in overleg soms langer door tot aan de menopauze. Twijfel je over de resterende geldigheidsduur of ben je de datum kwijt, plan dan een controle; vervangen kan vaak in dezelfde afspraak.

Spiraaltje verwijderen of vervangen: verloop, pijn en bijwerkingen

Verwijderen gaat meestal vlot: je ligt met een eendenbek in je vagina, de zorgverlener pakt de draadjes vast en trekt rustig waardoor de armpjes inklappen en het spiraaltje eruit glijdt. Je kunt een korte, felle kramp voelen en daarna wat spotting of lichte buikpijn hebben. Zijn de draadjes niet zichtbaar, dan is soms een speciaal tangetje, een cytobrush of echo-geleiding nodig; zelden volgt een kleine ingreep.

Vervangen kan direct in dezelfde afspraak, waardoor je beschermd blijft. Krijg je een nieuw hormoonspiraal buiten de eerste 7 dagen van je menstruatie, gebruik dan 7 dagen een condoom. Na verwijderen zonder vervanging ben je meteen weer vruchtbaar. Bijwerkingen bestaan meestal uit kortdurende krampen en licht bloedverlies; bij een hormoonspiraal kan je cyclus tijdelijk onregelmatig zijn.

Zwanger worden na spiraal: hoe snel en het volgen van je cyclus

Na het verwijderen van een spiraaltje ben je meteen weer vruchtbaar; je kunt in je eerstvolgende cyclus al zwanger worden, soms zelfs direct als je die maand nog een eisprong hebt. Na een koperspiraal loopt je cyclus meestal door zoals je gewend was. Na een hormoonspiraal kan je cyclus enkele weken onregelmatig zijn, maar de eisprong komt doorgaans snel terug en je kans op zwangerschap is vergelijkbaar met die zonder anticonceptie.

Volg je cyclus door je menstruaties te noteren, je cervixslijm te observeren (helder en rekbaar rond de eisprong), ovulatietesten te gebruiken en eventueel je basale lichaamstemperatuur te meten. Start 400 microgram foliumzuur per dag. Neem contact op als het na 12 maanden (of 6 maanden als je 35+ bent) niet lukt.

Veelgestelde vragen over spiraaltje

Wat is het belangrijkste om te weten over spiraaltje?

Een spiraaltje is een T-vormig koper- of hormoonmiddel (Mirena) in de baarmoeder. >99% betrouwbaar. Koper werkt direct; Mirena binnen 7 dagen. Koper kan menstruatie heviger maken; Mirena vermindert bloedverlies. Draadjes in vagina zijn controleerbaar.

Hoe begin je het beste met spiraaltje?

Plan een consult bij huisarts of gynaecoloog om type te kiezen, contra-indicaties en SOA-risico te bespreken. Neem vooraf ibuprofen/naproxen, plan tijdens menstruatie, regel vervoer. Na plaatsing: krampen/spotting normaal; gebruik condooms 7 dagen bij hormonale spiraal.

Wat zijn veelgemaakte fouten bij spiraaltje?

Geen condooms gebruiken in de eerste 7 dagen bij hormonale spiralen. Draadjes niet controleren. Waarschuwingssignalen negeren (hevige pijn, koorts, geur). Vergeten controleafspraak of vervangdatum. Aannemen dat spiraal tegen SOA’s beschermt: dat doet het niet.